Hebben we de Koude Oorlog terug?

Elf maart negentienvijfentachtig. De Sovjet-Unie, waarin iedereen werk had maar niet werkte - en dus ook niet productief was - bleek vrijwel failliet. Dat was de erfenis die de laatste President en Partijvoorzitter, Michail Gorbatsjov, in de schoot geworpen kreeg. Bij hem ging het niet om de macht maar om de mensen. Dat was nieuw daar (en is nu weer terug bij af). Hij predikte Glasnost (openheid) en Peristrojka (hervorming). 

Helaas... een schatkist laat zich niet vullen met woorden en goede bedoelingen. Het was te laat om uit eigen portemonnee alle de burgers van de Sovjetstaten alsnog te geven waar elk mens recht op heeft: primaire levensvoorwaarden, gezondheidszorg en een beetje pret in plaats van teveel Wodka. Zo ongeveer wat Caesar 2000 jaar daarvoor al had bedacht: "Geef het volk brood en spelen." Maar dan op ónze manier van net voor de laatste eeuwwisseling. 

Caesars' beste "vriend" Brutus - "et tu Brute" (ook jij Brutus?) en z'n 21 kornuiten van de Senaat wilden hun rijkdom niet delen met het volk en staken Caesar overhoop. Dat was ook het risico wat Gorbatsjov liep en dat wist hij. Gelukkig werd hij niet vermoord maar afgezet en verdween. Zelfs wij wisten dat meteen. De hele wereld hield de adem in, want wie zou de atoombom erven? Immers, een land zonder geld heeft ook geen leger dat iets kan verdedigen of winnen. Maar voor het eerst sinds ons bestaan had het wel met de macht, om met zichzelf, ook de hele mensheid om zeep te helpen. En dat is precies waar we sinds de Oekraïne nu ook wéér voor staan. Al durft kennelijk niemand dat hardop te zeggen. Zelfs Trump tot nu niet. Kennelijk bang dat een Poetin aan de verliezende hand er toch mee zal gaan gooien. De voor ons meest vitale vraag is: wat speelt zich toch allemaal af in díe man z’n bovenkamer?

Terug naar 1990: waar was Michial Gorbatsjov gebleven? De laatste die de nucleaire sleutels had beheerd. De enige man bij wie ze veilig leken. En waarop ook wij - het welvarende westen - onze hoop hadden gevestigd. En wij niet alleen maar ook een aantal leiders van de vroegere Sovjetstaten die nog maar kort iets van vrijheid hadden geroken. Waaronder Oekraïne en Georgië. Sjevardnadze, president van Georgië en nog een paar anderen, vonden Michail vier dagen later in een datsja op de Krim. Het verhaal wil dat Michial en Edoeard toen bij een wandeling langs het strand, toch een mogelijke uitweg hadden gevonden. Samen gingen ze terug naar Moskou en daar werd Gorbatsjov in zijn functie hersteld. Hij had Sjevardnadze graag nog een tijdje naast zich gehouden. Want de leden van de Opperste Sovjet, de Doema en zij die zelfs Stalins' hielen nog hadden gelikt, waren harde noten om te kraken... Maar bij Sjevardnadze ging Georgië boven alles. Hij was daar nodig. En dáárom is wat nu in Georgië gebeurt voor ons net zo belangrijk als een goed einde van de oorlog in Oekraïne.

Begin 1990 had Gorbatsjov de laatste gaten in de begroting nog weten te dichten door de vazalstaten af te stoten. Waaronder het vroegere Oost Duitsland van Moskou's marionet Erich Honecker.

Die vroegere, in feite tegelijk met Nederland door Hitler bezette landen, maar daarna door de Sovjets onderdrukte "Vazalstaten", moesten voortaan maar voor zichzelf zien te zorgen. Wat ze maar al te graag deden. Vooral met hulp van de vrije landen in Europa die hen met open armen ontvingen. Symbool van dat afstoten was het afbreken van Chroesjtsjovs' muur op 3 oktober 1990. Die was 30 jaar eerder gebouwd en liep ook dwars door de DDR (Oost Duitsland) en Duits' Berlijn. Juist toen ik in militaire dienst, twaalf meter onder de grond NATO berichten zat te coderen en ontcijferen bij de Generale Staf. We draaiden 4 uur op en 4 uur af. Zo spannend was het toen. Kwam er oorlog of groef Rusland zich alleen maar in?

Het bleek dat laatste. En Gorbatsjov werd ongekend populair bij degenen die bevrijd werden van Moskou's dictatuur. En dus ook bij ons. Dit in tegenstelling tot zijn medemachthebbers in Moskou, die deze wending als een soort van overgave ervoeren. En vreesden hun persoonlijke status èn de niet geringe voorrechten die zij genoten, te zullen verliezen. Want zoals George Orwell het ooit beschreef: "Alle dieren zijn gelijk, maar sommigen zijn gelijker dan anderen". En daar bedoelde hij wel varkens mee. Maar dan lopend op twee benen…

Tussen 1945 en 1990 hebben we de Koude Oorlog weten te overleven en dus is een nucleaire wereldramp toen voorkomen. Tot nu toe. Als Codeveiligheidsofficier met de hoogst mogelijke classificatie van NATO TOP SECRET bij de Generale Staf in Den Haag, kwam ik zwaar gescreend en onder ede meer te weten van wat de NAVO-landen elkaar te melden hadden. En dat was niet zelden heel wat anders dan er in de kranten stond. Maar niemand was gediend met het hardop benoemen van een potentiële wereldramp. Want in paniek doen mensen soms rare dingen waarvan achteraf meestal weer blijkt dat veel daarvan helemaal niet nodig waren.

Het is de mens eigen om altijd weer te denken in de fatale spiraal van kwaad en vergelding. Poetin is weer zo'n reeks begonnen. Nu zitten we er met z'n allen middenin en is de uitkomst onvoorspelbaar. En ja, weer bestaat de kans dat de Koude Oorlog ditmaal echt warm wordt. En dus fataal. Maar nog steeds ligt daar ook die andere oplossing zoals Michail Gorbatsjov en Edoeard Sjevardnadze wél wisten te vinden. Dus waarom kan dat nu ook niet...?

Ik ben oud en heb het allemaal meegemaakt. Een heel klein stukje van dicht nabij. Ik was er trots op dat we de koude oorlog wisten te overleven. En dat ik daar een heel klein bijrolletje in heb gespeeld. Dat heeft me daarna dan ook altijd bezig gehouden. Maar wie ben ik? Eén sterveling van de 8 miljard. Maar in tegenstelling tot de meesten van de huidige machthebbers en beslissers kèn ik de geschiedenis, heb nogal wat van nabij beleefd en ben nog net niet dood. Zoals verreweg de meesten van die acht miljard. Aan Gorbatsjov werd in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede toegekend. Omdat hij dit allemaal had bereikt zonder geweld. Hij heeft bewezen dat het kon. En dus moet het wéér kunnen.  

Daar ben ik zeker van. 

Vervolg is in bewerking voor na de Kerst...