Stadsgas, Explosieven en Kopieergedrag

Mijn vader werd directeur van de Gasfabriek in Gorinchem. Ik heb het over 1949. Vier jaar na de Grote Oorlog. De bedoeling was om die fabriek te moderniseren. Nieuw aan te schaffen installaties werden in Gorinchem getest en - indien ze voldeden - ook geïnstalleerd in de bestaande fabrieken in Indië, Suriname en op de Antillen. Dat ging allemaal gewoon door ondanks de erkenning van een zelfstandig Indonesië. Dat was de afspraak en die was ook in het belang van de bevolking daar. Maar daar dacht Soukarno anders over. Die pikte alles liever gratis in. Nationaliseren is een net woord voor diefstal.
En de Amerikanen lieten dat zo omdat ze graag vriendjes bleven met dat nieuwe, aan onontgonnen grondstoffen zo rijke land. Kort daarvoor hadden we de bevrijding mede aan Amerika te danken. Minister Luns kòn onmogelijk anders. Zodoende.

Geen sprake van spiegeltjes en kralen

Voor de ontwikkeling van een infrastructuur was in 1863 de OGEM opgericht. De Overzeese Gas en Elektriciteits Maatschappij. Hetzelfde wat de OGEM deed, deden onze overgrootvaders ook voor het rail- en wegtransport in de koloniën. Niet uit goeïgheid natuurlijk. We kregen er olie (NAM) en tropische plantageproducten, rijst en rietsuiker voor terug. Dat was normaal. Wat je hier niet kon vinden of verbouwen dat haalde je waar dat wel kon. Een andere mogelijkheid was er niet.

De waanzin van het koloniaal slavernij excuus

De nu bestaande Wereldhandel is op deze manier opgebouwd. De volkeren daar waren nog niet zo ver. Dus moesten we ook de kennis daar brengen. En helpen toepassen. Naar de maatstaven van toen waren wij Nederlanders zeker niet de koloniale overheersers, profiteurs, uitbuiters, onderdrukkers en slavendrijvers waar we onszelf plotseling van hebben laten beschuldigen. En zelfs nog een excuus voor hebben bedacht ook. Dankzij de waanzin van geschiedvervalsing door gebrek aan kennis. Maar dat is een ander onderwerp voor dit blog.

Welvaartsgroei dankzij steenkool en gas

Ongeacht of stadsgas goed of slecht was voor klimaat en gezondheid, waren de bijna acht miljoen mensen die Nederland toen telde afhankelijk van dat steenkoolgas zoals werd genoemd. Het woord zegt het al: daar was steenkool voor nodig en die kwam uit de Limburgse mijnen. Dat ging niet vanzelf. Honderdduizenden, in mijn ogen heldhaftige mannen, haalden het door de jaren heen naar boven. Omdat het niet anders kon.

Onmenselijke arbeid

Probeer je maar eens voor te stellen hoe het is om elke dag honderden meters of meer onder de grond steenkool los te moeten hakken. Dat werd gebruikt in gasfabrieken, in elektriciteitscentrales, in schepen en fabrieken en als antraciet voor de kolenkachels thuis.

Gasfabrieken en elektriciteitscentrales

Elke stad of stadje had z'n eigen gasfabriek. Herkenbaar aan meerdere gashouders om het gas tijdelijk in op te slaan. Want de productie ging altijd op een zelfde niveau door maar het verbruik verschilde per zomer en winter en van uur tot uur.

Ook die energie was niet zonder gevaar

Dat gas was een zegen voor het bestrijden van armoede maar hield ook gevaar in. Bij inademing was het dodelijk. Bij aanraking van 220 volt was elektriciteit dat ook. Dat wist iedereen en van aardgas was nog geen sprake. Dat is namelijk niet giftig. 
Een kamer die voor 20 procent gevuld is met aardgas kan ontploffen. Maar vullen tot twintig procent dat duurt wel even. Toch ontploft het zelfs nu nog wel eens. Ondanks het bestaan van gasalarm apparaatjes binnenshuis. Dezelfde kamer gevuld met maar twee procent stadsgas en iedereen is dood. Eigenlijk door dezelfde soort gas als die een benzineauto verlaat via de uitlaat.

Van buizen naar kabels

Als tiener vond ik de productie, het transport en het verbruik van dat gas heel gewoon. Als scholier heb ik zelfs rondleidingen en uitleg gegeven aan groepen mensen die dat ook interessant vonden. Iedereen was er blij mee. Schone, regelbare verwarming. Dito kookapparatuur. En ook vanwege de verlichting op straat. Die werd in de jaren vijftig vervangen door elektriciteit. Geen buizen meer die konden lekken, maar kabels. 

Een zachte dood

Helaas, als de zomer voorbij was en de dagen werden korter, dan bleken er altijd ongelukkige mensen te zijn voor wie het leven teveel werd. Dat is nu nog zo, maar dat was toen ook.
Zij gingen, zoals de volksuitdrukking toen was, aan het gas. En kozen voor de dood. Deuren en ramen dicht, gaskraan open (meestal van fornuis of gashaard) even wachten en je viel in slaap. Om nooit meer wakker te worden. Niet nadoen, hoor. Want het lukt toch niet en ontploft wel na een tijdje. Met meer slachtoffers dan één.

Als echt ALLES moet nieuws zijn

Alle nieuws kwam toen ook al in de krant. Maar dat niet. Ook zonder krant ging het al snel genoeg rond in zo'n klein stadje. Maar dan was er kennelijk tijd genoeg om wat het gebeurde wat te relativeren.
Of om nadoen voor te zijn.
Als het echter wel meteen in de krant stond dan had je binnen een etmaal nog eens tussen de 4 en 10 van dat soort suïcide gevallen. Dat heet nu nog kopieergedrag. En dat wilde niemand op z'n geweten hebben. Ook een hoofdredacteur niet. Niet meteen publiceren was de alom gerespecteerde afspraak.
Dat zou nu zo iets zijn als “onder embargo”. Maar vrijheid van meningsuiting is zo heilig dat het best een paar extra slachtoffers mag kosten… kennelijk . 

Hoe zou al dat geweld toch komen?

Anno nu hebben we de ene na de andere aanslag met vuurwerk bommen. Iemand is ooit als eerste op het idee gekomen om een ruzie via een brievenbus explosief te beslechten. Nummer twee volgde. En in 2024 waren het er honderden. Toeval? Kom nou, dat is precies hetzelfde kopieergedrag. Elke psycholoog weet dit, maar zegt niks. 

De verantwoordelijkheid van de journalist

En elke journalist zou bij zichzelf moeten overleggen hoeveel aandacht hij of zij daaraan besteedt. Of juist niet besteedt. Maar dat komt niet eens in hen op. Ook niet bij nòg meer autobranden, plofkraken, supporters geweld, vuurwerkvandalisme, hulpdienst-aggressie, opdrachtmoorden, noem maar op.
Alles wordt afgeschoven op de borden van politie en hulpdiensten. Die zijn daar toch voor? Ja, om in te grijpen als het eigenlijk onnodig veel te laat is. En straffen niet meer blijkt te werken. 

Nieuws is nieuws, aandacht is aandacht, publiceren is verheven tot een plicht (wat het niet persé is), zendtijd is zendtijd en geld is geld.
Zo zit dat.

Slaap lekker!